□ انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ ٴتىلشىسى ۋاڭ نا
9 ـ ايدىڭ 2 ـ كۇنىنەن 8 ـ كۇنىنە دەيىن شياڭگاڭ زاڭ سالاسى ۋاكىلدەر ۇيىرمەسىنەن 30عا جۋىق ادام شينجياڭدا ساپاردا بولىپ، جەرگىلىكتى ورىننىڭ ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋ جاعدايى، زاڭمەن باسقارۋ قۇرىلىسى سياقتى قىزمەتتەردى ىشكەرىلەي ۇعىستى، سونداي ـ اق شينجياڭ مەن شياڭگاڭ ەكى جەر زاڭ سالاسىنىڭ سەلبەستىكتى قالاي كۇشەيتىپ، مەملەكەتتىڭ كەلەلى ستراتەگياسىن ىلگەرىلەتۋگە، تياناقتاندىرۋعا دەم بەرۋى جونىندە قاتىستى تاراۋلارمەن، زاڭ سالاسىنداعى قايراتكەرلەرمەن جانە كاسىپورىنشىلار ۋاكىلدەرىمەن اڭگىمەلەسىپ، پىكىر اۋىستىردى.
ۋاكىلدەر ۇيىرمەسىندەگىلەر الدىمەن شينجياڭ حالىقارالىق ۇلكەن بازارىنا كەلدى. بۇل اراداعى ٴيىن تىرەسكەن ساياحاتشىلاردان، جۇڭگونىڭ ٴداستۇرلى ٴار الۋان ۇلت مۋزيكا اسپاپتارى مەن قولونەر بۇيىمدارىنان ۋاكىلدەر ۇيىرمەسىنىڭ مۇشەلەرى شينجياڭنىڭ مادەنيەت ـ ساياحات كاسىبىنىڭ گۇلدەنىپ ـ كوركەيگەندىگىن، كوپ نەگىزدى ەكەنىن شىنايى سەزىندى. ”شينجياڭنىڭ لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ جانە ۇشقارىلىقتى الاستاۋ كۇرەسى نەگىزگى تاقىرىپتىق كورمەسىن“ ەكسكۋرسيالاعان كەزدە ۋاكىلدەر ۇيىرمەسىنىڭ مۇشەلەرى سۋرەت، بەينەجازبا جانە ناقتى زاتتار كورمەسى، ت. ب ارقىلى لاڭكەستىكتىڭ، ۇشقارىلىقتىڭ شينجياڭعا الىپ كەلگەن حاۋپىن ۇعىپ، شينجياڭنىڭ زورلىقتى كۇش لاڭكەستىك قىلمىستارىنا زاڭ بويىنشا سوققى بەرۋدە، ۇشقارىلىقتى الاستاۋ قىزمەتىن ورىستەتۋدە قول جەتكىزگەن ناتيجەلەرىن تولىق تۇراقتاندىردى.
ۇرىمجىدە ۋاكىلدەر ۇيىرمەسى تاعى اۆتونوميالى رايوندىق حالىق قۇرىلتايى تۇراقتى كوميتەتى زاڭ قىزمەتى كوميتەتى سياقتى تاراۋلاردىڭ، ورىنداردىڭ قاتىستى جاۋاپتىلارىمەن جانە زاڭ سالاسىنداعى قايراتكەرلەرمەن اڭگىمەلەسىپ، پىكىر اۋىستىرىپ، شينجياڭدى جاپپاي زاڭمەن باسقارۋ جاعدايىن ۇعىسىپ، شينجياڭ مەن شياڭگاڭ ەكى جەردىڭ زاڭ اۋىس ـ كۇيىسىن، سەلبەستىگىن جەبەۋ جونىندە زەرتتەۋ ـ تالقى ورىستەتتى؛ شينجياڭ ساۋدانى جەبەۋ قوعامى، ونەركاسىپ ـ ساۋدا بىرلەستىگى سياقتى ورىندارمەن جانە سىرتقى ساۋدا كاسىپورىندارىنىڭ ۋاكىلدەرىمەن حالىقارالانعان شارۋاشىلىق جۇرگىزۋ بارىسىندا ٴدوپ كەلگەن زاڭدىق ماسەلەلەر توڭىرەگىندە ىشكەرىلەي پىكىر اۋىستىرىپ، دامۋ ورايىن تالقىلادى.
ۋاكىلدەر ۇيىرمەسىنىڭ مۇشەلەرى تۇس ـ تۇستان مىنالاردى ٴبىلدىردى: شينجياڭ _ ەلىمىزدىڭ باتىسقا ەسىك اشۋىنىڭ الدىڭعى شەبى، ”ٴبىر بەلدەۋ، ٴبىر جولدىڭ“ وزەكتى رايونى، شياڭگاڭ _ ازيا ـ تىنىق مۇحيت ٴوڭىرىنىڭ حالىقارالىق زاڭ جانە تالاس ـ تارتىستى شەشۋ جونىندە قىزمەت كورسەتۋ ورتالىعى، سونداي ـ اق جۇڭگوداعى بىردەن ـ ٴبىر جالپىلىق زاڭ اتقارىلاتىن ٴادىليالىق باسقارۋ قاراستىلىعىنداعى رايون، ەكى جەر ارتىقشىلىقتارى ارقىلى ٴبىرىن ـ ٴبىرى تولىقتاسا، سەلبەسىپ بىرگە ىلگەرىلەپ، دامۋدى بىرگە جوسپارلاپ، مەملەكەتتى قۇدىرەتتەندىرۋ قۇرىلىسىنا، ۇلتتىڭ گۇلدەنۋى ۇلى ىسىنە اقىل ـ پاراساتى مەن كۇش ـ قۋاتىن بىرگە ارناي الادى.
ۋاكىلدەر ۇيىرمەسىنىڭ باستىعى، شياڭگاڭ ادۆوكاتتار قوعامىنىڭ باستىعى تاڭ ۋىنلۇڭ بىلاي دەدى: ”ەكى جەردىڭ زاڭ سالاسىنداعى اۋىس ـ كۇيىستى، سەلبەستىكتى اناعۇرلىم تەرەڭدەتىپ، مەملەكەتتىڭ كەلەلى ستراتەگياسىنا قىزمەت وتەۋ بارىسىندا قول ۇستاسا بىرگە دامۋىن ٴۇمىت ەتەمىن“.
9 ـ ايدىڭ 2 ـ كۇنى «شينجياڭ ۇيعۇر اۆتونوميالى رايوندىق حالىق قۇرىلتايى تۇراقتى كوميتەتىنىڭ امەريكانىڭ شينجياڭعا ساياتىن جازالاۋ جەلىلەس زاڭدارىنا باتىل قارسى تۇرىپ، جازالاۋعا ۇشىراعان كاسىپورىنداردىڭ جانە قاتىستى كاسىپ سالاسىنىڭ دامۋىنا قولداۋ كورسەتۋ جونىندەگى قارارى» رەسمي اتقارىلدى، ۋاكىلدەر ۇيىرمەسىندەگىلەر بۇعان بەلسەنە نازار اۋداردى جانە ايرىقشا قۇپتادى.
”مەن شينجياڭدى سۇيەمىن، بۇل سۇيىسپەنشىلىگىم ادەتتەگىدەي سۇيىسپەنشىلىك ەمەس“. 14 ـ كەزەكتى مەملەكەتتىك حالىق قۇرىلتايىنىڭ ۋاكىلى، شياڭگاڭ ٴتۇبىرلى زاڭ كوميتەتىنىڭ مۇشەسى لياڭ مەيفىن بىلاي دەدى: كوپ جىلدان بەرى مەن شينجياڭعا ىلگەرىندى ـ كەيىندى 5 رەت كەلدىم، حالىقارالىق قوعامعا شينجياڭ ادامدىق ۇقىققا تولىق قۇرمەت ەتكەندىكتەن جانە ونى قامتاماسىز ەتكەندىكتەن عانا، بۇگىنگىدەي تىنىش، بەرەكەلى بولدى دەپ جاۋاپكەرشىلىكپەن ايتا الامىن.
قاشقار ايماعىندا ۋاكىلدەر ۇيىرمەسىندەگىلەر قاشقار كەشەندى قورعامالى باجى اۋماعىنا بارىپ، شەكارا اتتاعان ەلەكتروندى ساۋدا كاسىبىنىڭ ورىستەتىلۋ جاعدايىن جانە شەكارا اتتاعان زاڭدىق قىزمەت كورسەتۋ قاجەتىن ۇعىستى؛ قاشقار ايماقتىق جۇڭي شيپاحاناسىنا بارىپ، جۇڭي مادەنيەتىن ۇعىستى؛ قاشقار بايىرعى قالاسىنا بارىپ، جەرگىلىكتى ورىننىڭ تاريحى مەن دامۋىن ۇعىستى؛ شىنجىن حالىقارالىق تورەلىك ايتۋ مەكەمەسىنىڭ قاشقار بولىمشەسىنە بارىپ، ولاردىڭ قازىرگى قۇرىلىس جاعدايى مەن دامۋ ورايىنا تەكسەرۋ ـ زەرتتەۋ جۇرگىزىپ، ايماقتىڭ قاتىستى تاراۋلارىمەن جانە زاڭ سالاسىنداعى قايراتكەرلەرمەن اڭگىمەلەسىپ، پىكىر اۋىستىردى.
”قاشقاردىڭ ەكونوميكاسى قارىشتاپ دامىپتى، جەرگىلىكتى كاسىپورىندار مەن ورتا ازياداعى، وڭتۇستىك ازياداعى ٴار ەلدىڭ كاسىپورىندارىمەن ەكونوميكالىق بارىس ـ كەلىسى جانە ساۋدا سەلبەستىگى تىعىز ەكەن“. شياڭگاڭ ادۆوكاتتار قوعامىنىڭ مۇشەسى ۋ ۋي بىلاي دەدى: شينجياڭ شەتەلگە ساياتىن زاڭ دارىندىلارىنا ٴزارۋ، شياڭگاڭدا كولەمدى جەرگىلىكتى جانە حالىقارالىق زاڭ دارىندىلار تورى بار، تورەلىك ايتۋ تاجىريبەسى مول، مەن شياڭگاڭ مەن شينجياڭنىڭ اۋىس ـ كۇيىستى، سەلبەستىكتى كۇشەيتۋىن بەلسەنە ىلگەرىلەتىپ، شينجياڭ كاسىپورىندارىنىڭ سىرتقا شىعۋىنا كاسىپتىك، سەنىمدى زاڭدىق قولداۋ كورسەتەمىن.
ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىسىندا ۋاكىلدەر ۇيىرمەسىندەگىلەر ىلە گەنەرال مەكەمەسىنە كەلىپ، ىلە گەنەرالىنىڭ باتىس سولتۇستىك شەكارا قورعانىسىن بەكەمدەۋ، سىرتقى جاۋدىڭ شاپقىنشىلىعىنا قارسى تۇرۋ، ۇلتتار ىنتىماعىن كۇشەيتۋ، مەملەكەتتىڭ تۇتاستىعىن قورعاۋ جاقتارىندا اتقارعان ماڭىزدى رولىن ۇعىستى. جۇڭگو _ قازاقستان قورعاس حالىقارالىق شەكارالىق سەلبەستىك ورتالىعىن ەكسكۋرسيالاعاندا، ۋاكىلدەر ۇيىرمەسىنىڭ مۇشەلەرى ساۋدالاسىپ جاتقان دۋماندى جاعدايعا قىزىعىپ، شەكارا وڭىرلەردىڭ ٴتيىمدى ساياساتتارىنىڭ زاڭدىق قىزمەت كورسەتۋ كاسىبىنىڭ جەدەل دامۋىنا قالاي دەم بەرگەندىگى، اناعۇرلىم تىعىز سەلبەستىك مەحانيزمىن قالاي ورناتقاندىعى سياقتىلار جونىندە قاتىستى ورىندارمەن جانە كاسىپورىنشىلار ۋاكىلدەرىمەن ىشكەرىلەي پىكىر اۋىستىردى.
ۋاكىلدەر ۇيىرمەسىنىڭ مۇشەلەرى ىلە وبلىستىق حالىق قۇرىلتايى تۇراقتى كوميتەتى زاڭ قىزمەتى كوميتەتى سياقتى تاراۋلاردىڭ، ورىنداردىڭ قاتىستى جاۋاپتىلارىمەن اڭگىمەلەسىپ، اۋىس ـ كۇيىس جاساپ، ىلەنىڭ وبلىستى زاڭمەن باسقارۋ جانە زاڭمەن باسقارۋ قىزمەتىنىڭ ورىستەتىلۋ جاعدايىن ۇعىستى. كوپشىلىك بىلاي دەدى: ەكى جاقتىڭ زاڭ سالاسىنداعى ناقتى ىستەر سەلبەستىگىن كۇشەيتىپ، جەرگىلىكتى ورىننىڭ ەكونوميكاسىنىڭ، قوعامىنىڭ جوعارى ساپالى دامۋىنا جانە جوعارى دەڭگەيدە سىرتقا ەسىك اشۋىنا اناعۇرلىم ويداعىداي قىزمەت وتەۋدى ٴۇمىت ەتەمىز.
